1. معرفی سلطان مظفر

سلطان مظفرالدین گوکبوری Sultan_Muzaffar_ad-Din_Gokbori (نام کامل: الملك المعظم مظفرالدين أبو سعيد كوكبري)، (١١٥٣ تا ١٢٣٢میلادی / 549 تا 630 هجری) در 27 محرم ۵۴۹ ه. ق، در موصل به دنیا آمد. او فرزند زین‌الدین علی کوچک فرزند بکتکین ابن محمد، مشهورترین پادشاه سلسله اتابکان اربیل (ھەولێر) در اقلیم کردستان عراق بود که نزدیک به نیم قرن (586 تا 630هـ) حکومت این شهر را در اختیار داشت. گوکبوری (یا کوکبوری)، به گفته ابن‌خلکان، نامی ترکی و به معنای «گرگ آبی» است. وی فرمانده سپاه مرکزی صلاح ‌الدین ایوبی و داماد او بود و همسرش ربیعه خاتون، خواهر صلاح‌الدین بود. گوکبوری در میان مردم اربیل به « سلطان مظفر» مشهور است. 

2. حاکمیت

گوکبوری به دو دولت حاکم بر سوریه، شام و مصر یعنی زنگیان و ایوبیان خدمت کرد که نقش مهمی در فتوحات و پیروزی‌های صلاح‌الدین ایوبی در اراضی مقدس و شامات و جزیره داشت. پیش از وی پدرش زین‌الدین علی کوچک و سپس برادرش زین‌الدین یوسف بن علی، برای چند دهه حاکم اربیل بودند و پس از مرگ برادرش زین‌الدین یوسف، حکومت اربیل به وی رسید. او حاکم بخش‌هایی از منطقه جزیره در شمال عراق (از جمله شهرهای تکریت، اربیل، شهرزور، عقر الحمیدیه، سنجار و حرّان)، در قرن ششم و هفتم هجری بود. گوکبوری به خدمت صلاح‌الدین ایوبی درآمد و از سوی وی حاکمیت شهرهای رُهّا و سمیساط را نیز برعهده گرفت. مظفرالدین، از امرای برجسته صلاح‌الدین ایوبی بود و در جنگ‌های وی با صلیبیان، از جمله واقعه حطّین ، فتح بیت‌المقدس، جنگ صلیبی سوم، نبرد شاخ حما، نبرد کریسون و محاصره عکا شرکت داشت و رشادت‌هایی از خود نشان داد. 

 3. خدمات 

گوکبوری حاکم نیکوکاری بود و به نیازمندان بسیار کمک می‌کرد و صدقه می‌داد و مورخان، به تفصیل، از خدمات اجتماعی و عمرانی فراوان وی سخن گفته‌اند. امیر ابوسعید گوکبوری اهل صدقه و خیرات بودند و بسیار مهمان نواز بودند. ایشان برای بیماران، نابینایان ، زنان، یتیمان و بچه های بدون سرپرست، مراکز جداگانه ای ساخته و برای احناف و شوافع جداگانه مدارس بناء نمودند، و برای صوفیان نیز خانقاه ساخته بودند.

در دوره مظفّرالدین گوکبوری نهادها و مؤسسات علمی و فرهنگی متعددی از جمله مدرسه فقیره (برای تدریس فقه شافعی) و دارالحدیث مظفّریه (این دو مدرسه به دست گوکبوری)، مدرسه مجاهدیه و رباط مجاهدی در اربیل ساخته شد. در نتیجه این اقدامات عمرانی گسترده، شهر اربیل در زمان گوکبوری به مرکز علمی مهم و مقصدی برای ادیبان و دانشوران تبدیل شد. در چنین شرایطی و در نتیجه افزایش سفرهای علمی علما به اربیل در این دوره، ابن مستوفی (د 637ق) که منصب متولی امور دیوانی گوکبوری را عهده‌دار بود، به نگارش کتاب ارزشمند «تاریخ اربیل» اقدام کرد. ملک المظفّر گوکبوری پادشاهی دانشور و دوست‌دار علما بود. ابن مستوفی گزارش‌های متعددی به دست داده است که گوکبوری در مجالس موعظه علما شرکت می‌کرد و به دیدار مشایخ و صوفیانی که وارد اربیل می‌شدند می‌رفت. او در مجالس علمی و درسی نیز شرکت می‌کرد و گاه خود به تدریس و تحدیث می‌پرداخت.

ابن مستوفی در تاریخ اربیل، به‌جای پیشوند «ملک» (پادشاه)، بارها با عبارت «فقیر» یا «فقیر الی الله» از گوکبوری یاد کرده است. گویا این مسئله از روی تواضع پادشاه و به درخواست خود وی بوده است. او گزارش‌های متعدد دیگری نقل کرده که گوکبوری در تشییع جنازه علما شرکت می‌کرد و حتی وارد قبر آنان می‌شد تا جنازه‌شان را در قبر نهد. 

4. وفات

گوکبوری وصیّت کرده بود تا پس از مرگ، جنازه‌اش را به حرمین منتقل کنند و در گنبدی که در زمان حیات، برای خود در پای جبل الرحمه در عرفات ساخته بود، دفن کنند. او در14 رمضان سال ۶۳۰ ه. ق در اربیل از دنیا رفت و به‌طور موقت، در قلعه این شهر، به خاک سپرده شد. اما در سال 631  ه. ق که جنازه‌اش را با کاروان حج به سوی مکه روانه کردند، به علت خشکسالی شدید در آن سال، حج‌گزاران موفق به تکمیل و ادامه مسیر تا حجاز نشدند و ناچار به کوفه بازگشتند و جنازه گوکبوری را نزدیک قبر امام علی (ع) در نجف به خاک سپردند.

زیارتگاهی در مرکز شهر اربیل، در فاصله حدود ۲۰۰ متری از قلعه این شهر، قرار دارد و به امیر مظفرالدین گوکبوری، منسوب است. با توجه به تصریح مورخان، مبنی بر دفن وی در نجف، نمی‌توان انتساب قبری را به وی در اربیل پذیرفت. با این حال، می‌توان به یقین گفت که مقبره منسوب به وی در اربیل، در واقع، قبر پدرش زین‌الدین علی کوچک است. 

  5. برگزاری مراسم مولودی

گوکبوری علاقه و توجه خاصی به دو شهر مقدس مسلمانان مکه و مدینه داشت و یکی از حاکمانی است که مورخان برای وی خدمات اجتماعی و اقدامات عمرانیِ چندی در حرمین شریفین گزارش داده‌اند. گویا همین علاقه گوکبوری به حرم خدا و حرم رسول، عاملی بوده تا به برگزاری جشن‌های مولود النبی (ص) اقدام کند؛ تا جایی که شماری از مورخان و نویسندگان، وی را نخستین رواج‌دهنده مراسم روز ولادت پیامبر (ص) در جهان اسلام دانسته‌اند. نویسندگان سلفی نیز که به این مراسم به چشم بدعت می‌نگرند، گوکبوری را عامل پیدایش این بدعت حسنه می‌دانند. (تا پیش از این، تنها خلفای فاطمی مصر، مراسم ولادت پیامبر (ص) را ـ بدون اینکه در سرزمین‌های دیگری رواج یابد ـ برگزار می‌کردند.)

امام شمس الدین ابو عبدالله محمد بن احمد بن عثمان الذهبی (۱۲۷۴ -۱۳۴۸م) یکی از بزرگترین محدثین و مورخین عالم اسلام به شمار می آید. ایشان خدمات عظیمی در فن اصول حدیث و اسماء الرجال انجام داده اند، و چندین کتب تالیف کرده اند، مانند « تجرید الأصول فی أحادیث الرسول» ، « میزان الإعتدال فی نقد الرجال»،  « المشتبة فی أسماء الرجال» ، « طبقات الحفاظ » وغیره. در فن تاریخ کتابی بسیار حجیم به نام « تاریخ الإسلام » و « وفیات المشاهیر و الأعلام» مشهور است. و نیز در موضوع اسماء الرجال کتاب بسیار مفصلی به نام « سیر أعلام النبلاء» دارد که در آن به تفصیل بر حالات زندگی راویان گفتگو نموده اند. این کتاب در حلقات علمی مقام بلندی را داراست. در این کتاب امام ذهبی درباره پادشاه اربیل سلطان مظفر الدین ابوسعید گوکبوری به تفصیل نوشته است و بسیار تعریف و تحسین شان نموده است. امام ذهبی نوشته اند که آن پادشاه در عقیده سنّی مذهب بودند، با قلبی پاک و متقی. ایشان این واقعه را در چند کتاب خود « سیر أعلام النبلاء» و «تاریخ الإسلام» و « وفیات المشاهیر و الأعلام» به تفصیل درج نموده اند:

و أما احتفاله بالمَوْلِد فیقصر التعبیر عنه، کان الخلق یقصدونه من العراق و الجزیرة …… و یُخْرِجُ من البَقَر و الإبل و الغَنَم شیئاً کثیراً فَتُنْحَر و تُطْبَخ الألوان، و یَعْمَل عِدّة خِلَع للصُّوفیة، ویتکلم الوُعّاظ فی المیدان، فینفق أموالاً جزیلة. وقد جَمَعَ له این دحیة «کتاب المولد» فأعطاه ألف دینار. وکان مُتواضعًا، خیراً سُنّیّاً، یحب الفقهاء و المحدثین …… و قال سِبط الجوزي: کانَ مُظفّر الدِّین ینفق فی السنة علی المولد ثلاث مائة ألف دینار، وعلی الخانقاه مائتی ألف دینار…… و قال: قال من حضر المولد مرّة عددت علی سماطه مائة فرس قشلمیش، وخمسة آلاف رأس شوی، و عشرة آلاف رجاجة، مائة ألف زُبدیة، و ثلاثین ألف صحن حلواء. یعنی جشن مولود نبی (ص) ملک المظفر را در کلمات نمی توان بیان نمود. مردم از عراق  و جزیرة العرب ... برای شرکت در این محفل می آمدند. …… به تعداد کثیر گاو، شتر و گوسفند ذبح کرده انواع و اقسام غذا پخته می شد. خِلَع زیادی برای صوفیان آماده می ساخت و واعظین در میدان های وسیع و عریض خطابات بیان می نمودند و مال بسیار زیادی را خیرات می نمود. زمانی که ابن دحیه برای او « کتاب المولد » را تالیف نمود، به او هزار دینار انعام داد. او بسیار متواضع، خیرخواه، و سنّی المذهب بود، فقهاء و محدثین را هم دوست می داشت. سبط الجوزی گفته است: شاه مظفر الدین هر سال در محافل مولودی ۳۰۰ هزار دینار خرج می کرد در حالی که برای خانقاه صوفیان ۲۰۰ هزار دینار خرج می کرد. شخصی که در این محافل حاضر می شد گفته است که من بر سفره او پنج هزار ظرف آب گوشت، ده هزار مرغ، صد هزار ظروف پر از شیر، و سی هزار ظروف شیرینی دیده ام.

6. منابع

https://ahlusunah.com میلاد النبی:(۰۷۴۸-۰۶۷۳ھ) اِمام شمس الدین الذهبی/

https://ar.wikipedia.org/ مظفر الدين كوكبوري

https://ckb.wikipedia.org/ موزەفەرەدین کۆکبری

https://fa.wikifeqh.ir/ زیارتگاه سلطان مظفرالدین کوکبری‌

https://fa.wikipedia.org/ مظفرالدین گوکبوری

https://ganjineh.kateban.com/post/4977 نقش فرهنگی و تمدنی ملک المظفّر گوکبوری (د 630ق) حاکم اربیل

https://jtjask.blogfa.com/post/3387 وفات مظفر الدین گوکبوری

https://tarikh.inoor.ir/fa آغاز حکومت مظفر الدین گوکبوری در اربیل